Spora większość alkaloidów działa na ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy. Przykładami istotniejszych alkaloidów, które stosuje się w lecznictwie to : atropina, skopolamina, morfina, kodeina, rezerpina, winblastyna, winkrystyna, kofeina oraz alkaloidy sporyszu.
Alkaloidy posiadają silne właściwości i działanie biologiczne i dlatego mogą często powodować zatrucia a nawet śmiertelne zejście. Głównym powodem zatruć jest przedawkowanie lub niewłaściwy sposób przyjmowania. Leczenie oraz dawkowanie alkaloidów, podawanych w postaci gotowych leków, jak i wyciągów z ziół, każdorazowo ustala lekarz.
Antocyjany - należą grupy tzw. flawonoidów i są wielofenolowymi roślinnymi barwnikami. W zależności od odczynu otoczenia czy środowiska w którym występują, mają zabarwienie fioletowe, czerwone lub niebieskie. Antocyjany to związek, który nadaje barwę rośliną , kwiatom a także owocom. Związki te normalizują przepuszczalność ścian naczyń włosowatych i posiadają właściwości przeciwzapalne. Polepszają również ukrwienie w obrębie tęczówki oka, zwiększając w ten sposób ostrość widzenia.
Antrazwiązki - to pochodne antracenu, czyli trójpierścieniowego połączenia aromatycznego o układzie liniowym. Antrazwiązki występują zazwyczaj w postaci połączeń glikozydowych. Niektóre z nich, np. glikozydy antrachinonowe, posiadają właściwości silnie lub łagodnie przeczyszczające. Antrazwiązki wywierają zazwyczaj drażniące działanie na ścianę jelita grubego, co w efekcie powoduje przeczyszczenie.
Fenole – Związki, które są zbudowane z pierścienia benzenowego, w którym dołączona jest jedna lub kilka grup hydroksylowych. Fenole te działają odkażająco w obrębie dróg moczowych, np. arbutyna i metyloarbutyna . Występują także jako składniki niektórych olejków eterycznych, np. tymol, eugenol i karwakrol, działając bakteriobójczo i grzybobójczo.
Flawonoidy - To bardzo liczna grupa związków, która ma charakter wielofenolowych barwników, gdzie podstawowy szkielet to 15 atomów węgla, tworzących dwa pierścienie benzenowe (aromatyczne), złączone trój-węglowym łańcuchem. U większości tych związków w miejscu trój-węglowego łańcucha, znajduje się trzeci, środkowy pierścień, zawierający atom tlenu.
Flawonoidy występują często jako (jako połączenia) glikozydy – czyli związki, które są zbudowane z części cukrowej (glikonu) oraz niecukrowej (aglikonu), złączonych ze sobą wiązaniem eterowym.
Najbardziej znane flawonoidy, które posiadają właściwości lecznicze to: rutyna (rutozyd), diosmina, kwercetyna i witeksyna.
Flawonoidom przypisuje się wiele właściwości leczniczych:
- Uszczelnienie i wzmocnienie ścian naczyń włosowatych.
- Zwiększenie elastyczności ścian włosowatych.
- Zmniejszenie kruchości.
- Zapobieganie krwawieniom, wybroczynom, powstawaniu żylaków, miażdżycy.
- Bioflawonoidy jako zespół flawonoidów naturalnych nazwany jest witaminą P.
- Działanie moczopędne.
- Zwiększenie przepływu krwi w naczyniach wieńcowych.
- Zmniejszanie ciśnienie krwi.
- Działanie rozkurczowe - mięśnie gładkie ścian naczyń krwionośnych.
Glikozydy nasercowe - to związki zbudowane na bazie szkieletu steranowego jako części niecukrowej (aglikonu) oraz z cukru lub cukrów prostych połączonych wiązaniem eterowym. Do najbardziej znanych glikozydów nasercowych, które występują m.in. w konwalii, miłku wiosennym, cebuli morskiej.
Glikozydy nasercowe w czystej postaci znajdują zastosowanie w niewydolności układu krążenia. Zwiększają jednocześnie siłę rozkurczu mięśnia sercowego, jego napięcie, zwalniając przy tym jego czynność. Glikozydy nasercowe powodują że serce pracuje bardziej fizjologicznie i ekonomicznie. Są one związkami silnie działającymi, łatwo kumulują się w organizmie, i z tego też powodu wymagają przestrzegania bardzo dokładnego dawkowania. Glikozydy nasercowe należy stosować pod kontrolą lekarza.
Kumaryny i furanokumaryny to pochodne a-pironu. Część z tych związków powoduje uczulenie na promienie nadfioletowe, inne natomiast posiadają właściwości światłochronne. Związki te są stosowane m.in. w leczeniu łuszczycy, bielactwa. Mają także działanie uspokajające na ośrodkowy układ nerwowy, rozszerzają naczynia wieńcowe, uszczelniają i wzmacniają ściany naczyń włosowatych, wykazują również właściwości przeciw zakrzepowe.
Olejki eteryczne - To mieszanina lotnych substancji, zazwyczaj o miłym zapachu, w skład których wchodzą mono, seskwi, rzadziej diterpeny i pochodne fenylopropanu. Olejki eteryczne w zależności od rodzaju działają wykrztuśnie, przeciwzapalnie, żółciopędnie, żółciotwórczo, moczopędnie, rozkurczowo, przeciwrobaczo i odkażająco.
Saponiny - Substancje o budowie triterpenowej lub steroidowej. Występują one w postaci połączeń glikozydowych, zmniejszając napięcie powierzchniowe wody dając efekt pienienia. Powodują również hemolizę czerwonych krwinek. Posiadają one właściwości lecznicze: wykrztuśne, przeciwzapalne, moczopędne, przeciwwysiękowe, uszczelniające ściany naczyń włosowatych i grzybobójcze. Saponiny steroidowe są produktami wyjściowymi do produkcji hormonów płciowych oraz hormonów kory nadnerczy, otrzymywanych na drodze półsyntetycznej.
Triterpeny - Związki pochodne izoprenu. W zależności od budowy wyróżnia się monoterpeny, terpeny, ses-kwiterpeny, di-, tri- i tetraterpeny. Posiadają zróżnicowane właściwości lecznicze. Działają moczopędnie, żółciopędnie, żółciotwórczo, bakteriostatycznie, wykrztuśnie i odkażająco na oskrzela, przeciwzapalnie oraz rozkurczowo.
Bibliografia:
* Medycyna naturalna – Pod redakcją prof. Dra hab. Med. Kazimierza Janickiego, dra med. Wojciecha Rewerskiegio. Warszawa 1991r.
* Fragmenty Wikipedia.
* Rośliny lecznicze i bogate w witaminy. P. Czikow, J. Łaptaiew - Wydanie III Warszawa 1987
* Opracowanie J. Opolski www.sklep-zielarski.lap.pl
